Krótki rys historyczny obozów przysposobienia wojskowego i obronnego w województwie lubelskim.

Obowiązujące od marca 1952 roku uchwała rządu, wprowadzała jako obowiązkowy przedmiot nauczanie w trzech ostatnich klasach szkół średnich przysposobienia wojskowego. Opracowano jednolity program nauczania tego przedmiotu. Był on ukierunkowany głównie na przygotowanie chłopców do służby wojskowej. Dla dziewcząt program zawierał również zagadnienia wojskowe, generalnie jednak dotyczył powszechnej samoobrony. Znacznie rozszerzyło to możliwość organizowania obozów Przysposobienia Wojskowego jako szczególnej formy kształtowania świadomości patriotyczno-obronnej młodzieży szkół ponadpodstawowych (ponadgimnazjalnych) województwa lubelskiego.

Obozy te nieprzerwanie organizowane są od 1954 roku jako obozy Przysposobienia Wojskowego w miejscowościach: Zamość, Tomaszów Lubelski, Michów, Firlej, Poniatowa. Od 1966 roku do dnia dzisiejszego w miejscowościach Poniatowa, Ostrów Lubelski, Kluczkowice jako obozy Przysposobienia Obronnego. Komendantami byli nauczyciele przysposobienia wojskowego i obronnego z województwa lubelskiego: Stanisław Sykut, Jan Horecki, Jerzy Tałaj, Władysław Rapkowski, Jerzy Surma.

Odpowiedzialność za całokształt spraw związanych z przygotowaniem bazy obozowej, zabezpieczeniem sprzętu szkoleniowego i rozrywkowego, wyżywienia i zakwaterowania, a także przygotowania kadry dla obozu do roku 1987, ponosił zespół ds. obronnych Kuratorium Wychowania i Oświaty w Lublinie. W zależności od istniejących warunków i możliwości finansowych, zespół ten dysponował różnymi bazami obozowymi. Najczęściej były to kompleksy leśne, a w przypadku miejscowości Firlej, w pobliżu ośrodka wczasowo – wypoczynkowego.

Do 1975 roku, uczestnicy obozów wraz z kadrą obozu, kwaterowani byli w namiotach wojskowych. W namiotach także mieściło się całe zabezpieczenie żywieniowe, kwatermistrzowskie, szkoleniowe i rozrywkowe. Przy doborze miejsca dyslokacji jako główny problem, brano pod uwagę dostęp do strzelnicy oraz akwenów wodnych.

Ostatnim obozem z zakwaterowaniem w namiotach, był obóz w Poniatowej.  Dwie kompanie chłopców mieszkało w 30 namiotach NS – 10, po 8 uczestników w każdym. Natomiast dwie kompanie dziewcząt, orkiestra obozowa oraz harcerze w klasach w szkole podstawowej.

Organizacja obozu oparta była na organizacji batalionu wojska. Obozem dowodził komendant, najczęściej oficer rezerwy lub w stanie spoczynku ze składu zespołu ds. obronnych kuratorium. Do pomocy miał dwóch zastępców ds. wyszkolenia i wychowawczych, oraz kwatermistrza.

Regenerację sił fizycznych i psychicznych zapewniał uczestnikom program szkolenia, a właściwie jego prawidłowa realizacja.

Turnusy obozowe do 2003 roku trwały od 21 do 25 dni. Program szklenia obejmował wychowanie polityczno-obronne, obronę cywilną, zajęcia sanitarne, regulaminy wojskowe, musztrę, szkolenie ogniowe, łączność i terenoznawstwo, obsługa środków audio-wizualnych.

 Główny nacisk kładziono na wychowanie patriotyczno-obronne już od pierwszej chwili przybycia młodzieży na obóz, który już w okresie przygotowawczym w pełni zabezpieczono w propagandę wizualną. Wszelkie działania kadry dowódczej nastawione były na kształtowanie świadomej dyscypliny. Cały stan osobowy obozu, łącznie z kadrą obsługi był kompletnie umundurowany, obowiązywało oddawanie honorów, pełnione były służby wewnętrzne i wartownicze w pełnym – dobowym wymiarze, a także służby pomocnicze na kuchni.

 Poprzez prowadzenie apeli (rozprowadzeń) porannych i wieczornych szczególną uwagę zwracano na poszanowanie symboli narodowych, orkiestra grała oficjalnie hymn państwowy, sygnał Wojska Polskiego, a do defilady „Warszawiankę”.

 Podczas zajęć kulturalno-oświatowych, każda kompania organizowała co najmniej raz ognisko z elementami patriotyczno-obronnymi. Zastępca ds. wychowawczych z Młodzieżową Radą Obozu organizował dyskoteki, na które zapraszana była miejscowa młodzież. Utrzymywany był ścisły kontakt z władzami miejscowymi, zwiedzano miejscowe zakłady.

 W ramach prac społeczno-użytecznych, młodzież brała udział w zbiorach owoców, porządkowała obiekty.

 W latach 1967 – 1989 istotne zmiany w edukacji obronnej młodzieży zapoczątkowała ustawa 1967 roku o powszechnym obowiązku PRL. W miejsce przysposobienia wojskowego w szkołach średnich wprowadzono przysposobienia obronne, uwzględniające w szerokim zakresie problematykę obrony terytorialnej kraju i obrony cywilnej. Od 1969 roku do wszystkich szczebli i rodzajów szkół rozpoczęto wdrażanie programów wychowania patriotyczno-obronnego, nawet w klasach VIII szkół podstawowych.

Obozy Przysposobienia Wojskowego i Obronnego tego okresu stwarzały duże możliwości poszerzenia i utrwalenia umiejętności i wiedzy zdobytych na zajęciach z przysposobienia wojskowego i obronnego, zdobycia określonych kwalifikacji i uprawnień, uczyły aktywnych form wypoczynku. Służyły także, co jest bardzo istotnym czynnikiem w wychowaniu patriotycznym, poznawaniu historii regionu, tworzeniu więzi emocjonalnych, poszanowania środowiska naturalnego, ochrony pomników przyrody, poznawaniu i popularyzowaniu ciekawych miejsc regionu.

Od roku 1984 obowiązuje nowy program letniego obozu pomocników nauczycieli przysposobienia obronnego szkół średnich. Do głównych celów obozu oprócz części obligatoryjnej i fakultatywnej, z roku na rok w coraz większym zakresie rozbudowano ilości godzin na wypoczynek i rekreację. Dlatego też przy rokrocznym ustalaniu miejsca dyslokacji, szczególną uwagę zwracano na położenie obiektu, jego otoczenie, walory turystyczne, klimatyczne, zabezpieczenie w obiekty sportowe i rekreacyjne.

Rok 1996 to dla obozów Przysposobienia Obronnego Lubelskiego Kuratorium Oświaty generalna próba zmiany programu poprzez przebudowę jego struktury, że szkoleniowej na szkoleniowo – wypoczynkową. Z doświadczeń podczas naboru uczestników i ich malejącej frekwencji, narasta tendencja do dalszej zamiany: na strukturę wypoczynkowo – szkoleniową, jednak z bezwzględnym zachowaniem ich specyfiki, to jest „wychowania patriotyczno-obronnego”.

Na każdym z tych obozów prowadzone były oprócz zajęć specjalistycznych, zajęcia wdrażające dyscyplinę i odpowiedzialność np. elementy musztry z jej paradnym pokazem włącznie, służba wartownicza, strzelectwo sportowe połączone z pokazami broni oraz zawodami typu „pojedynek strzelecki” z uczestnikami innych podobnych obozów (LOK), zajęcia z terenoznawstwa z biegami na orientację włącznie, zdobywanie umiejętności udzielania pomocy przedlekarskiej. Trwałym elementem programowym tych obozów było i jest poznawanie historii i tradycji regionu, spotkania z kombatantami, ciekawymi ludźmi, przedstawicielami życia kulturalnego, gospodarczego i politycznego środowisk lokalnych oraz udział w pracach użytecznych i społecznych na rzecz tych środowisk.

Umożliwiały one zdobywanie uprawnień: pomocnika nauczyciela przysposobienia obronnego, ratownika medyczno-sanitarnego PCK, młodzieżowego instruktora obrony cywilnej, zaświadczenia ukończenia instruktorskiego obozu, karty pływackiej, oraz odznak sprawnościowych.

spisał komendant mjr Wiesław W. Rapkowski